Οι καλές ειδήσεις για τις βιβλιοθήκες

Του Γιώργου Κατσαμάκη

Η καλή είδηση είναι ένα ενδιαφέρον πολιτικό, ψυχολογικό, επικοινωνιακό και κοινωνικό φαινόμενο της εποχής μας. Τα χρόνια αυτά της οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής κρίσης είναι συχνά διατυπωμένη από το «κοινό» η ανάγκη κατανάλωσης καλών ειδήσεων, όπως επίσης και η καλλιέργεια της ανάγκης αυτής από τα ΜΜΕ και τους φορείς της οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής εξουσίας που σπεύδουν να την «καλύψουν».

Η ανεύρεση, «δημιουργία» και διοχέτευση καλών ειδήσεων θεωρώ πως έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά συστημικής προπαγάνδας. Παραδείγματα αυτής της «ενημερωτικής» καταιγίδας θα βρει κανείς και στα τελευταία χρόνια πριν τη μνημονιακή εκτροπή της κρίσης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του εθελοντισμού (ιδιαίτερα μετά τους ολυμπιακούς αγώνες του 2004), της «κοινωνίας των πολιτών» που πλαισιώνει τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, των Atenistas κ.ο.κ.

Δεν αμφισβητεί κανείς πως τα παραπάνω αποτελούν «γεγονότα», επικοινωνιακά αξιοποιήσιμες δηλαδή πληροφορίες, ωστόσο αυτό που επιχειρώ να πω είναι πως η αντιστοιχία τους στην ποσότητα των ειδήσεων είναι δυσανάλογα μεγάλη και πως η σπουδή με την οποία προβάλλονται από συγκεκριμένα κέντρα είναι σκανδαλωδώς επιμελημένη. Παράμετρος που έχει επηρεάσει την ένταση και την έκταση του φαινόμενου είναι και η αναπαραγωγική ευχέρεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και η δυνατότητα που αυτά παρέχουν στον καθένα να προβάλει ειδήσεις. Καθώς περνάει ο χρόνος και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αξιοποιούνται ολοένα και περισσότερο από εμπορικές δομές, στη διοχέτευση της είδησης παρεμβαίνει και ένας άλλοτε στοιχειώδης και άλλοτε «καλλιεργημένος» μαρκετινίστικος μηχανισμός. Το marketing είναι σαφώς αγκαλιασμένο με την καλή είδηση, αυτήν υπηρετεί εκ γενετής.

Στο χώρο των βιβλιοθηκών αυτά τα φαινόμενα έχουν ενταθεί τον τελευταίο καιρό. Είναι εντυπωσιακά μεγάλος ο αριθμός των άρθρων, των αφιερωμάτων και των συνεντεύξεων που σχετίζονται με την κατασκευή του νέου κτηρίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης από το Ίδρυμα Νιάρχου στο Φάληρο. Η επικοινωνιακή δύναμη του Ιδρύματος είναι βέβαια τεράστια (πόσο μάλλον που η παρουσία τους εξαπλώνεται με πυκνούς ρυθμούς στο σύνολο των κοινωνικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών δομών της πτωχευμένης Ελλάδας.). Πολλές ουσιαστικές παράμετροι  του σημαντικού αυτού γεγονότος αγνοούνται (ή υποκρύπτονται). Τα ρούχα της αλλάζει η Εθνική Βιβλιοθήκη, δεν αλλάζει δομή, μηχανισμό, δεν στελεχώνεται με το χρήσιμο προσωπικό, δεν ενισχύεται θεσμικά. Το γεγονός αυτό είναι γνωστό σε αυτούς που χειρίζονται επικοινωνιακά το θέμα και ήδη διαφαίνονται οι σχεδιασμοί τους ώστε να «καλυφθεί» το κενό. Ποτέ πάλι τόσες εφημερίδες, ιστοσελίδες, blog και περιοδικά δεν αγκάλιασαν μια βιβλιοθήκη με τέτοια… τρυφερότητα. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η επίμονη και με κάθε αφορμή επαναλαμβανόμενη προβολή του Νέου Κτηρίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης δεν εξυπηρετεί την ανάγκη της ενημέρωσης, αλλά επιχειρεί συν τοις άλλοις να δημιουργήσει πολιτικά χρήσιμες εστίες αισιοδοξίας. Παρόμοια ήταν η πολιτική αξιοποίηση των έργων που χρηματοδοτήθηκαν από τα ευρωπαϊκά προγράμματα τα προηγούμενα χρόνια. Σε επίπεδο πολιτικής αξιοποίησης το Ίδρυμα Νιάρχου σήμερα είναι τα ΕΣΠΑ των παρελθόντων ετών.

Ένα δεύτερο παράδειγμα της επικοινωνιακής χρήσης ζητημάτων σχετικών με τις βιβλιοθήκες είναι η «ειδησεογραφία» των δράσεων που πέρυσι και φέτος το καλοκαίρι αυτές εκτελούν στο πλαίσιο του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Future Library (το οποίο χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Νιάρχου). Αρκεί να αναζητήσει κανείς στο twitter τις αναρτήσεις που αναφέρονται στις βιβλιοθήκες προκειμένου να δει πόσο πρόθυμα εκδοτικοί οίκοι, τοπικά και γενικά ειδησεογραφικά blog αναπαράγουν την είδηση των καλοκαιρινών δράσεων των δημόσιων βιβλιοθηκών. Δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως αυτό είναι κακό, πόσο μάλλον που οι βιβλιοθήκες τώρα «ανακαλύπτονται» από τα ΜΜΕ και τις δομές επικοινωνίας και ενημέρωσης (όχι αποκλειστικά με δική τους ευθύνη). Η συγκυρία θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι κρίσιμη, και οι «ειδήσεις» αυτές θα μπορούσαν να απαντούν με έργα στις εντεινόμενες φήμες για επικείμενο κλείσιμο πολλών από αυτές. Είναι όμως έτσι; Πόσοι από αυτούς που πρόθυμα αναπαράγουν τις ειδήσεις για τις καλοκαιρινές αυτές δράσεις έχουν ενημερώσει το «κοινό» τους για το κίνδυνο κλεισίματος των δημόσιων βιβλιοθηκών; Είναι το ενδιαφέρον τους αυτό που τους κάνει να γράφουν ειδήσεις για τις «πολύχρωμες βιβλιοθήκες», είναι η επικοινωνιακή ισχύς του χορηγού ή πολιτική χρήση των καλών ειδήσεων; Πόσο συναφής με την εμπορική λογική ενός εκδοτικού οίκου είναι η ανάρτηση μιας είδησης που αφορά στο κλείσιμο ενός πολιτιστικού οργανισμού;

Το σημείωμα αυτό επιχείρησε να καταγράψει μια επικοινωνιακή δυναμική που διαμορφώνεται αυτόν τον καιρό και στο πλαίσιο που το πετυχαίνει, διαμορφώνει με τη σειρά της μια αντίληψη στον κόσμο σχετικά με όσα γίνονται στη χώρα μας. Αυτό που επιχειρώ να πω είναι πως η χρήση των καλών ειδήσεων μόνο άδολη δεν είναι πολιτικά. Δεν αγνοώ την αναγκαιότητα της αισιοδοξίας, αλλά στέκομαι κριτικά στην προπαγανδιστική καλλιέργειά της από τα Μέσα.