Αναζητώντας τα Απαγορευμένα Βιβλία

Η πρώτη προσπάθεια κάποιος να τοποθετήσει την απαγόρευση βιβλίων χρονικά, γεωγραφικά και πολιτιστικά θα ήταν σίγουρα σε ένα ξορκισμένο παρελθόν, ή ίσως κάπου σε μία σχετικά μεγάλη απόσταση, αλλά σίγουρα –ακόμα και αν η χωρική απόσταση δεν έχει ιδιαίτερη σημασία– σίγουρα θα το τοποθετούσαμε σε μεγάλη πολιτισμική απόσταση από εμάς. 

Κατά πάσα πιθανότητα, η πρώτες σκέψεις μας να πήγαιναν στη Ναζιστική Γερμανία ή τη Χιλή του Πινοσέτ που καίγανε τα βιβλία, ίσως να σκεφτόμασταν την Ελληνική Χούντα, ίσως κάποιοι –πιο μελετημένοι επί του θέματος– από εμάς να γνωρίζανε πως και στη δικτατορία του Μεταξά καίγανε βιβλία, σίγουρα όμως σχεδόν όλοι μας αρχικά δε θα τοποθετούσαμε τέτοιες πρακτικές στο 2015 και την εποχή της ελεύθερης πληροφορίας. Αν έπρεπε να τοποθετήσουμε τη λογοκρισία στο σήμερα, τότε σε ένα δεύτερο επίπεδο θα διώχναμε την πρακτική μακριά μας, θα έπρεπε να σκεφτούμε άλλους πολιτισμούς, βαρβαρικούς. Την πρωτιά θα έπαιρνε τότε το Ισλαμικό Κράτος, θα μιλάγαμε για τον σύγχρονο σκοταδισμό, ίσως να αναζητούσαμε στον χάρτη άλλες δικτατορίες, σίγουρα θα κοιτάγαμε προς την Ανατολή, Μέση ή Άπω, με στόχο να εντοπίσουμε τους βάρβαρους που λογοκρίνουν τα βιβλία.

Η πραγματική τοποθέτηση του φαινόμενου βέβαια απέχει πολύ από ό,τι περιγράφηκε παραπάνω. Πιο συγκεκριμένα, αφορμή για το άρθρο στάθηκε η εβδομάδα απαγορευμένων βιβλίων στην Αμερική, εκεί που κανένας δεν περίμενε να βρει τη λογοκρισία, στην "πολιτισμένη Δύση".

Κάθε χρόνο εκατοντάδες βιβλία λογοκρίνονται σε διάφορα σχολεία και βιβλιοθήκες στις ΗΠΑ, κυρίως από γονείς που επιθυμούν να «προστατεύσουν» τα παιδιά τους από περιεχόμενα ή αξίες με τις οποίες διαφωνούν. Τα στοιχεία αυτά τα συγκεντρώνει ο εθνικός οργανισμός βιβλιοθηκών στην Αμερική και συγκροτεί μια λίστα από τα πιο συχνά λογοκριθέντα βιβλία. Η εβδομάδα απαγορευμένων βιβλίων «γιορτάστηκε» την πρώτη βδομάδα του Οκτώβρη με στόχο να προωθήσει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και να αντιπαλέψει την λογοκρισία.

Στις διάφορες αιτιάσεις της λογοκρισίας, όπως καταγράφτηκαν την πρώτη πενταετία του 21ου αιώνα, πρώτες έρχονται η προσβλητική γλώσσα, το σεξουαλικό περιεχόμενο και η βία. Εξίσου υψηλά στην κατάταξη, ακολουθώντας τα τρία προηγούμενα, βρίσκεται η προώθηση του σατανισμού αλλά και ευρύτερα οι απαγορεύσεις για διάφορους θρησκευτικούς λόγους. Έκτες στην κατάταξη βρίσκονται οι πολιτικές αντιλήψεις ενός βιβλίου ακολουθούμενες από θέματα όπως η ομοφυλοφιλία και τα ναρκωτικά. Βλέποντας τα δέκα περισσότερο λογοκριθέντα βιβλία το 2015 στην Αμερική, πραγματικά συναντά κανείς όλους του παραπάνω λόγους στις διάφορες αιτιάσεις για τις απαγορεύσεις τους.

Αν δούμε ιστορικά τα βιβλία που έχουν λογοκριθεί πρόκειται να συναντήσουμε πολλά που θα περιμέναμε να βρούμε στην λίστα, αλλά και πολλές εκπλήξεις που σίγουρα δεν αναμένονταν:

• Σίγουρα μη αναμενόμενη, η Βίβλος, εκδοθείσα ήδη από την ανακάλυψη του τυπογραφείου, μπορεί να θεωρηθεί, παραδόξως, το πλέον απαγορευμένο βιβλίο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι απαγορεύσεις ξεκινάνε από το 1234 στην Ισπανία, και φτάνουν μέχρι τον 20ο και τον 21ο αιώνα.
  
  
  
• Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, γραμμένο το 1848, έχει "περάσει στην παρανομία" σε όλους τους αιώνες , από την πρώτη μέρα που γράφηκε μέχρι και  πολύ πρόσφατα (λ.χ. το 2013 στην Τουρκία).
  
  
  
• Γραμμένο το 1903, Το Κάλεσμα της Άγριας Φύσης, είχε απαγορευθεί από την Ναζιστική Γερμανία, την Ιταλία και την Γιουγκοσλαβία αλλά όχι μόνο, παρόλο που είναι ένα εξαιρετικό διήγημα.
  
  
  
• Δεύτερη μεγάλη έκπληξη είναι ο Οδυσσέας του Τζέιμς Τζόις, ακόμα και αν σήμερα γιορτάζεται με ειδική μέρα αφιερωμένη στο βιβλίο, αρχικά, την πρώτη δεκαετία, είχε απαγορευθεί στη Μεγάλη Βρετανία.
  
  
  
• Σε μια προσπάθεια καλλιέργειας της αισιοδοξίας, στα κατά καιρούς απαγορευμένα βιβλία συναντάμε δυο από τις κλασικές μελλοντικές δυστοπίες, το 1984 του Τζόρτζ Όργουελ και τον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο του Άλντους Χάξλεϋ.
  
          
  
• Ενώ συναντάμε και πολλούς ακόμα μεγάλους λογοτέχνες, όπως ο Λέων Τολστόι, ο Στάινμπεκ, ο Χέρμαν Μέλβιλ, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, o Ιούλιος Βερν και πολλοί ακόμα.
  
      
  
• Θα συναντήσουμε αρχαία ελληνική γραμματεία, όπως η Αντιγόνη του Σοφοκλή ή  Ο Επιτάφιος του Περικλή από τον Θουκυδίδη.
  
   
• Αλλά και βιβλία τα οποία είναι απαγορευμένα μέχρι και σήμερα όπως η Φάρμα των Ζώων, το Persepolis ή οι Χάρτινες Πολιτείες.
  
    
  
• Σίγουρα δυστυχώς, οι "απαγορεύσεις" βιβλίων δεν καταγράφονται πάντα, ενώ πολύ συχνά δεν γίνονται καν από κάποιες επίσημες αρχές.
  Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μυθιστόρημα της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, Ρουθ. Το μυθιστόρημα ήταν ένα ρηξιακό με το περιβάλλον του κείμενο, καθώς αφορούσε το τότε απαγορευμένο ζήτημα της γυναικείας σεξουαλικότητας. Η ιστορία αφορούσε μια παράνομη εγκυμοσύνη. Οι άντρες της εποχής το απαγόρευαν στις γυναίκες τους, τα παιδιά ή ακόμα και τις μητέρες τους, να το διαβάσουν. Ενώ παράλληλα γυναίκες το αυτο-απαγόρευαν στον εαυτό τους και το εξόρκιζαν από φόβο μη μολυνθούν από αυτό. Τραγελαφικό σημείο της ιστορίας του βιβλίου αποτελεί το γεγονός ότι η ίδια η συγγραφέας το είχε απαγορεύσεις στις ανήλικες κόρες της. Η ίδια όμως κατόρθωσε και να το επιβάλλει στην κοινωνία.
  
  

Αν τέλος, έπρεπε να κλείσει κάπως τούτη η σύντομη περιήγηση στις απαγορεύσεις των διαφόρων βιβλίων, αυτό δεν μπορεί να είναι με την απλή παράθεση των τίτλων, παρά με την προτροπή να διαβαστούν. Καθώς αν κάποιος έχει λόγους να απαγορεύσει την ανάγνωση ενός βιβλίου, τότε πιθανότατα έχουμε κάθε λόγο να πρέπει να το διαβάσουμε!